สมเด็จวัดระฆัง-พิมพ์ฐานแซม

พระสมเด็จ พิมพ์ฐานแซมนี้ โบราณมักจะมีคำนิยามกล่าวไว้ว่า “อกร่องหูยานฐานแซม” ซึ่งก็หมายถึงเอกลักษณ์ขององค์พระสมเด็จพิมพ์นี้ ซึ่งสามารถมองเห็นได้ว่าแตกต่างจากพิมพ์อื่นๆ ครับ โดยพระสมเด็จพิมพ์นี้จะมีเส้นแซมใต้ตักและใต้ฐาน เป็นเส้นเล็กๆ ซึ่งเล็กกว่าเส้นที่เป็นตัวฐาน ตัวลำพระองค์ก็จะดูชะลูดๆ กว่าพระพิมพ์อื่นๆ และพระกรรณ (หู) ของพระก็จะเห็นได้ชัดเจนกว่า และเห็นใบพระกรรณยาว ในส่วนที่เป็นอกนั้นก็จะมีการแสดงรายละเอียดที่เป็นเส้นสังฆาฏิพาดระหว่างหน้าอกถึงช่วงท้อง

ความจริงพระสมเด็จพิมพ์ฐานแซมของวัดระฆังฯ นั้น อกมิได้เป็นร่อง แต่ในองค์ที่ติดแม่พิมพ์ชัดๆ นั้นจะเป็นเส้นนูนขึ้นมาจึงคล้ายๆ กับว่าอกเป็นร่องรางๆ ซึ่งต่างจากพระสมเด็จพิมพ์ฐานแซมของกรุวัดบางขุนพรหม และการมองดูภาพรวมๆ ของพระสมเด็จ พิมพ์ฐานแซมจึงเป็นที่มาของคำนิยามของคนรุ่นเก่าที่ให้กับพระพิมพ์นี้ครับ

เราลองมาดูภาพโดยรวมของพระสมเด็จ พิมพ์ฐานแซม วัดระฆังฯ กันดูนะครับ พระสมเด็จ พิมพ์ฐานแซม วัดระฆังฯ เส้นขอบแม่พิมพ์ของพระนั้น ด้านขวามือเราจากด้านบนลงมาด้านล่างจะเห็นว่าเส้นจะวิ่งลงมาห่างจากเส้นซุ้มครอบแก้ว แล้วจะมาเบียดเข้าตรงบริเวณประมาณฐานชั้นล่างและมาจรดกับหัวฐานซุ้มครอบแก้ว ส่วนเส้นขอบแม่พิมพ์ด้านซ้ายมือเรา จะวิ่งลงมาจากด้านบนแล้วก็เริ่มเบียดชิดกับซุ้มครอบแก้วมากกว่าด้านขวามือเราตรงบริเวณตั้งแต่ฐานชั้นแรกและวิ่งลงมาจรดหัวซุ้มครอบแก้วเช่นกัน

มาดูที่องค์พระกันบ้าง พระเกศของพระพิมพ์ฐานแซมนี่ ตรงโคนพระเกศที่ติดกับพระเศียรนั้นจะมีฐานพระเกศเป็นรูปสามเหลี่ยม แล้วจึงค่อยๆ เรียวยาวขึ้นไป ไม่ได้เป็นแท่งตรงๆ ทื่อๆ ขึ้นไปเฉยๆ พระพักตร์ของพระพิมพ์ฐานแซมจะเป็นรูปไข่ คือคางจะค่อนข้างแหลมกว่าพระพิมพ์อื่นๆ พระกรรณ (หู) จะติดชัดกว่าพระพิมพ์อื่นๆ และจะค่อนข้างเป็นหูบายศรี ให้สังเกตดูที่ใบหูขวาหรือด้านซ้ายมือเรานั้นจะอยู่ห่างจากหน้ากว่าหูซ้ายหรือด้านขวามือเรา องค์พระจะดูชะลูดกว่าพิมพ์อื่น และรูปของลำตัวจะมีเอวคอดและผายออกเป็นสะโพก การวางแขนจะดูหักศอก หน้าตักก็แตกต่างจากพระพิมพ์อื่น คือจะทำเป็นปางสมาธิเพชร จะสังเกตได้จากการคอดเว้าตรงกลาง รูปคล้ายๆ กับสากตำข้าวในสมัยโบราณ

ใต้หน้าตักจะเห็นเส้นแซมระหว่างหน้าตักกับเส้นฐานชั้นบน เส้นแซมของพระสมเด็จ วัดระฆังฯ จะติดไม่ค่อยชัดนัก ผิดกับพระสมเด็จพิมพ์ฐานแซมของกรุวัดบางขุนพรหม ใต้ฐานชั้นบนก็จะมีเส้นแซมอีกหนึ่งเส้น และจะไม่ติดชัด ติดเพียงแผ่วๆ และอาจจะมีเส้นขาดยุบในบางช่วง ฐานชั้นกลางจะคมชัดและเป็นเส้นสัน และปลายทั้งสองด้านจะเฉียงขึ้นบน มีเส้นต่อลงมาแสดงเป็นฐานขาสิงห์ ฐานชั้นล่างเป็นแบบฐานเขียง ปลายตัดเฉียงออกทั้งสองด้าน

พระสมเด็จวัดระฆังฯ พิมพ์ฐานแซม แม่พิมพ์นี้ จะค่อนข้างหายาก สาเหตุอาจจะมีจำนวนน้อยกว่าอีกแม่พิมพ์หนึ่งก็เป็นได้ครับ ในวันนี้ผมได้เลือกรูปพระแม่พิมพ์นี้ที่มีคราบน้ำหมากเดิมๆ มา เนื่องจากเท่ากับองค์พระมีฉากหลัง ทำให้สังเกตรายละเอียดได้ค่อนข้างดี เรามาลองดูเส้นขอบแม่พิมพ์กันก่อน การพิจารณาพระสมเด็จเรื่องของขอบแม่พิมพ์มีความสำคัญนะครับ

มาดูเส้นขอบแม่พิมพ์ของพระสมเด็จ วัดระฆังฯ พิมพ์ฐานแซมดู เราจะเห็นว่าเส้นขอบแม่พิมพ์ถ้าเราดูจากบนลงล่าง ที่ด้านขวามือเราก่อน จะเห็นว่าเส้นนี้จะวิ่งลงมา และเริ่มเบียดเข้าหาเส้นซุ้มครอบแก้วที่ตรงบริเวณฐานชั้นล่าง และเข้าจรดขอบฐานซุ้มครอบแก้วพอดี ส่วนอีกด้านหนึ่งคือเส้นขอบแม่พิมพ์ด้านซ้ายมือเรานั้น จากบนลงล่างจะเห็นว่าเส้นนี้จะเริ่มวิ่งเข้ามาเบียดชิดซุ้มครอบแก้วมากกว่าตั้งแต่ตรงบริเวณชั้นบน พูดง่ายๆ ว่า เส้นขอบแม่พิมพ์ของด้านซ้ายมือเรานั้นจะชิดกับซุ้มครอบแก้วมากกว่าเส้นขอบแม่พิมพ์ด้านขวามือเราครับ

ส่วนที่องค์พระเริ่มที่พระเกศก่อนนะครับ พระเกศของแม่พิมพ์นี้เราจะเห็นว่าที่ฐานพระเกศจะหนาแล้วจึงค่อยๆ เรียวแหลมขึ้นไปด้านบนจนจรดซุ้มครอบแก้ว และเห็นได้ชัดเจนกว่าทุกแม่พิมพ์ของพิมพ์ฐานแซม ให้สังเกตที่ตัวพระเกศ พระแม่พิมพ์นี้จะมีพระเกศที่สั้นกว่าทุกแม่พิมพ์ของพระพิมพ์ฐานแซมอีกเช่นกันครับ พระพักตร์ก็จะเป็นรูปไข่เช่นเดียวกันกับแม่พิมพ์อื่นๆ ใบหูพระพิมพ์ฐานแซมจะเห็นใบหูของพระชัดเจนกว่าพระพิมพ์อื่นๆ

สำหรับแม่พิมพ์นี้ใบหูจะไม่ค่อยออกเป็นหูบายศรีนัก ลำพระองค์เราจะเห็นว่าจากอกลงมาจะคอดเป็นเอว และผายออกเป็นสะโพก ครับ ท่อนแขนของพระแม่พิมพ์นี้ให้สังเกตที่ส่วนแขนท่อนล่าง จากข้อศอกลงมาถึงมือจะเห็นว่าจะวางลงมาเป็นมุมแหลมกว่าแม่พิมพ์อื่นๆ ของพระพิมพ์ฐานแซม หมายถึงการประสานมือจะเป็นมุมแหลมกว่าแม่พิมพ์อื่น เดี๋ยวถึงแม่พิมพ์ต่อไปแล้วลองดูเปรียบเทียบดูก็จะเข้าใจครับ หน้าตักเป็นแบบสมาธิเพชร ลักษณะคอดเว้าตรงกลางหน้าตัก ในองค์นี้อาจจะเห็นไม่ค่อยชัดนักครับ

ฐานกับเส้นแซม เส้นแซมใต้ตักจะเป็นเส้นที่จะไม่เห็นคมชัดนัก อันเป็นเอกลักษณ์ของพระพิมพ์ฐานแซม วัดระฆังฯ ใต้ฐานชั้นบน ก็จะมีเส้นแซมเช่นกัน แต่ก็เป็นแบบเดียวกับเส้นแซมใต้ตัก จะไม่ค่อยคมชัดนักครับ และมักจะติดไม่ค่อยเต็ม มียุบเป็นบางช่วง ฐานชั้นกลางจะมีปลายฐานทั้งสองข้างปาดเฉียงขึ้นบน และด้านล่างก็จะเป็นแบบขาสิงห์ ฐานชั้นล่างทึบตัน ปลายฐานด้านซ้ายมือเราจะอยู่ห่างจากเส้นซุ้มครอบแก้ว ส่วนด้านขวามือเราจะอยู่ชิดกับเส้นซุ้มครอบแก้วมากกว่า